Gelijke kansen voor het jonge kind

Wij kunnen het verschil maken

Iedere leerkracht wil het beste voor zijn of haar leerlingen. Kunnen we dat zo stellig zeggen? Ja, dat denk ik wel. Dit is geen gemakkelijke taak voor de leerkracht want al voordat kinderen naar school gaat, verschillen ze onderling in vaardigheden. Hoe zorg je ervoor dat ieder kind zich naar zijn capaciteiten ontwikkelt? Hoe zorg je ervoor dat alle kinderen volwaardig kunnen deelnemen aan de maatschappij?

Onderwijskansen

Iedere thuissituatie is anders, iedere opvoeding is anders. Deze verschillen hebben verschillen in leerresultaten tot gevolg, zelfs al wanneer kinderen op vierjarige leeftijd op school binnenkomen.

Wanneer kinderen in een stimulerende thuisomgeving opgroeien heeft dit een positief effect, denk hierbij aan (educatieve) uitjes en voorlezen voor het slapengaan. Een minder stimulerende thuisomgeving komt vaker voor bij ouders die laagopgeleid zijn of ouders met een lager inkomen maar ook bij ouders met een migratieachtergrond.

Wat leerlingen van huis uit meekrijgen, kunnen scholen niet rechtstreeks veranderen. Scholen hebben wel invloed op wat leerlingen op school en in de klas meekrijgen. Wij kunnen de spreekwoordelijke sociale kloof in onderwijsprestaties dichten!

Fundament

Een van de oorspronkelijke doelen van het kleuteronderwijs is het creeren van gelijke onderwijskansen voor alle kinderen, ongeacht taal, afkomst of sociaaleconomische status. Het kleuteronderwijs zou dus moeten compenseren voor kansarmoede zodat alle kinderen evenveel kans hebben op een succesvolle schoolloopbaan. Toch lijkt de invoering van kleuteronderwijs nog niet altijd de gewenste resultaten op te leveren. Hoe dat komt? Kansarme kinderen hebben op jonge leeftijd een achterstand in hun cognitieve ontwikkeling maar meer specifiek in de ontwikkeling van de executieve functies.
(Kans) armoede heeft invloed op de neurologische ontwikkeling, de ontwikkeling van je hersenen. Executieve functies zijn een set van cognitieve functies die doelgericht gedachten, acties en gevoelens mogelijk maken. Executieve functies heb je nodig bij het aanleren van schoolse vaardigheden zoals rekenen, taal, lezen en schrijven, maar ook aan functioneren in de groep en de interactie met de leerkracht.

Goed onderwijs begint bij een goede leerkracht

Wij kunnen verschil maken voor kinderen die opgroeien in (kans) armoede en omdat we liever voorkomen dan genezen is het van belang dat deze doelgroep zo jong mogelijk de juiste ontwikkelkansen geboden krijgt.
De kleuterjaren vormen een gevoelige periode waarin kinderen enorme sprongen in hun ontwikkeling doormaken en zeer ontvankelijk zijn voor voorbereidende taal- en rekenvaardigheden. In deze vroege jaren wordt het fundament voor het latere leren van taal en rekenen gelegd, maar ook voor andere vaardigheden, zoals werkhouding en doorzettingsvermogen.
Ontwikkelingsstimulering van jonge kinderen vraagt dan ook om een effectieve invulling van de leertijd en een goed doordacht spel- en activiteitenaanbod. Dit geldt in het bijzonder voor kinderen uit achterstandssituaties, waar compensatie voor het minder stimulerende aanbod in de thuissituatie nodig is.
Goed onderwijs begint bij een goede leerkracht. En dat geldt misschien nog wel meer voor het onderwijs aan kinderen uit achterstandssituaties. Wat kenmerkt een goede leerkracht, en wat kun je als school en leerkracht doen om die kenmerken zo veel mogelijk terug te laten komen in de dagelijkse onderwijspraktijk?

Vakmanschap

Zorg ervoor dat het vakmanschap van de leerkracht wordt vergroot. Kennis over de ontwikkeling van het jonge kind zorgt ervoor dat je een rijke leeromgeving neer kan zetten.

Hoge verwachtingen

Het hebben van hoge verwachtingen van leerlingen heeft positieve effecten op het leren en de leerprestaties. Een leerkracht die hoge verwachtingen heeft van een leerling gedraagt zich over het algemeen aardiger tegenover de leerling, geeft hem/haar vaker de beurt, biedt meer ondersteuning, daagt de leerling meer uit en geeft positievere feedback. Dit heeft positieve effecten op het zelfvertrouwen en de motivatie van de leerling.

Een emotioneel veilige omgeving

Zorgen voor een emotioneel veilige omgeving waarin kinderen zich prettig voelen is de basis voor leren en ontwikkelen, en dit geldt in het bijzonder voor jonge kinderen uit achterstandssituaties. Het is belangrijk dat de leerkracht in het contact met de leerlingen zich sterk maakt voor de drie basisbehoeften relatie, autonomie en competentie.

Taal is leren

Geef de kinderen dat wat ze thuis niet aangeboden krijgen. Ontwikkelingsstimulering van jonge kinderen vraagt om een goed doordacht spel- en activiteitenprogramma. Dit vraagt van de leerkracht dat ze bewuste keuzes kunnen maken in hun onderwijsaanbod en bij het creÃ«ren van een rijke leeromgeving. Hier moet aandacht zijn voor de taalproductie wil je de woordenschat van de kleuter vergroten. Daarbij leert het jonge kind door spel, door taal toe te voegen aan het spel binnen je thema maak je de taal betekenisvol zodat de kleuter deze toe kan passen in de praktijk van alledag. Zonder deze taal komen kinderen ook op latere leeftijd niet tot leren en kunnen zij niet deelnemen aan de maatschappij. Zorg voor thema's die aansluiten bij de beleving van de kleuter en biedt activiteiten aan in de zone van naaste ontwikkeling (Vygotsky).
Daarbij zijn voor kleuters met een achterstand vooral leerkracht gestuurde taal- en rekenactiviteiten in kleine groepjes of in een-op-eensituaties belangrijk, omdat deze het meeste bijdragen aan de taal- en rekenontwikkeling van kinderen.

Wat kan je doen aan (kans) armoede in de kleuterklas?

Werk aan een rijk geintegreerd aanbod, kwaliteitsvolle interactie, doelgerichte activiteiten en ondersteunende klassenorganisatie.

Kan je hier morgen mee aan de slag?

Ja en nee.
Ja, want stap 1 kan je kan iedere dag zetten. Jij, als leerkracht, kan het verschil maken door bewuste keuzes te maken in je onderwijsaanbod. Aandacht voor taal, hoge verwachtingen, inzetten op executieve functies maar tegelijkertijd nee. Werken aan kansen ongelijkheid is een lang proces en iets wat je als team moet doen. Wanneer jij nieuwsgierig bent naar dit onderwerp en wanneer je hier open een eerlijk over durf te spreken is dat stap 2.

De Kleuter Company gaat graag in gesprek over de mogelijkheden binnen jouw school of organisatie. Wat jij kan doen om ieder kind volwaardig deel te laten nemen aan de maatschappij.
Neem nu contact op en bespreken samen jouw situatie en de mogelijkheden.
Hopelijk spreek ik je snel.

Laten we samen in gesprek gaan over gelijke kansen voor iedere kleuter want wij kunnen het verschil maken!

Klik hier om het verschil te maken

Bronnen:
-Feryn, S. Kleuters laten groeien in executieve functies. Hoe? Zo! Oktober 2021. Lannoo Campus.
-Heyden, Vander K., Onderwijskansen voor het jonge kind. Onderwijskansen in het onderwijs. Februari 2021.
-Zumbuehl, M. en R. Dillingh. Ongelijkheid van het jonge kind. CPB Notitie. December 2020.